Đánh thuế thu nhập cá nhân là một phần quan trọng trong chính sách tài khóa của bất kỳ quốc gia nào, không chỉ giúp thu được nguồn thu cho ngân sách nhà nước mà còn đóng vai trò điều tiết thu nhập, đảm bảo công bằng xã hội. Tuy nhiên, để đạt được những mục tiêu này, việc thiết kế, truyền thông và triển khai chính sách thuế thu nhập cá nhân đòi hỏi sự khéo léo và tinh tế, hay còn gọi là ‘nghệ thuật đánh thuế’. Điều này nhằm đảm bảo rằng chính sách thuế không chỉ hiệu quả về mặt kinh tế mà còn được người dân và doanh nghiệp chấp nhận và tuân thủ.
Một trong những yếu tố quan trọng trong thiết kế chính sách thuế thu nhập cá nhân là thuế suất biên, tức là mức thuế áp dụng cho phần thu nhập tăng thêm của cá nhân. Nếu thuế suất biên quá cao, nó có thể làm giảm động lực làm việc và đầu tư của người dân và doanh nghiệp. Khi thuế suất biên cao, người lao động có thể sẽ làm việc ít hơn hoặc tìm cách giảm thiểu thu nhập của mình để tránh mức thuế cao hơn, điều này không chỉ ảnh hưởng tiêu cực đến cá nhân mà còn gây thiệt hại cho nền kinh tế. Ví dụ, nếu một người đang nhận mức lương 50 triệu đồng/tháng và có thể tăng lên 60 triệu đồng/tháng nhờ làm thêm giờ hoặc tăng hiệu suất lao động, nhưng phần thu nhập tăng thêm này bị đánh thuế 30%, thì lợi ích thực nhận của họ sẽ giảm đáng kể.
Cá nhân và doanh nghiệp thường tìm cách tối ưu hóa thuế phải nộp thông qua các biện pháp hợp pháp hoặc không hợp pháp. Ba cách phổ biến mà cá nhân thường sử dụng để tránh thuế thu nhập cá nhân khi đối mặt với mức thuế cao bao gồm: chuyển đổi thu nhập thành các hình thức không chịu thuế như quà tặng, phúc lợi ngoài lương; báo cáo thu nhập thấp hơn thực tế; hoặc chuyển sang làm việc trong khu vực phi chính thức để tránh bị kiểm tra và truy thu thuế. Những hành vi này không chỉ gây thất thu ngân sách nhà nước mà còn làm suy yếu sự công bằng và lòng tin vào hệ thống thuế.
Để đảm bảo hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội, chính sách thuế thu nhập cá nhân cần được thiết kế sao cho thuế suất biên không quá cao, đặc biệt là ở nhóm thu nhập trung cao – là nhóm có tiềm năng tạo ra giá trị lớn cho nền kinh tế. Bên cạnh đó, số bậc thuế cần đủ để phân hóa các nhóm thu nhập nhằm đảm bảo công bằng, nhưng không nên quá nhiều để tránh phức tạp trong tính toán và khai báo. Khoảng cách giữa các bậc thuế cần được thiết kế hợp lý, tránh tình trạng giãn bậc quá rộng khiến nhiều người có thu nhập khác nhau rơi vào cùng một mức thuế.
Tóm lại, việc thiết kế chính sách thuế thu nhập cá nhân đòi hỏi sự cân nhắc kỹ lưỡng và ‘nghệ thuật đánh thuế’ để đảm bảo hiệu quả kinh tế và công bằng xã hội. Khi xây dựng Luật Thuế Thu nhập cá nhân mới, nếu được thiết kế hợp lý, chính sách này không chỉ giúp Nhà nước huy động nguồn thu một cách bền vững, mà còn góp phần tạo ra một môi trường lao động, đầu tư, và học tập lành mạnh, giúp nền kinh tế phát triển hiệu quả, cân bằng và có chiều sâu.