Hiện tượng gia đình xa cách nội tâm, nơi cha mẹ và con cái sống chung dưới một mái nhà nhưng ngày càng xa cách về mặt tình cảm, đang trở thành một vấn đề đáng quan tâm trong xã hội hiện đại. Mặc dù vẫn chia sẻ không gian sống, vẫn chào hỏi hàng ngày, nhưng khoảng cách tình cảm giữa nhiều bậc cha mẹ và con cái ngày càng lớn mà không ai nhận ra.

Một bà mẹ 43 tuổi đã chia sẻ về sự xa cách tình cảm với con trai của mình. Cô miêu tả con trai là một người “ngoan”, chưa từng gây ra phiền phức cho cô, nhưng càng lớn càng xa cách mẹ. Con trai cô thường về nhà, đóng cửa phòng, và chỉ đáp lại một cách ngắn gọn khi được gọi ăn cơm. Trong bữa ăn, con trai cô thường rút điện thoại ra lướt mà không có nhiều tương tác với mẹ. Khi được hỏi về bất cứ điều gì, con trai cô cũng chỉ trả lời một cách cụt lủn. Cô cảm thấy con trai đang dần biến mất khỏi cuộc sống của mình, mặc dù vẫn ở bên cạnh.

Theo báo cáo của tổ chức Stand Alone (Anh), có tới 1/4 người trẻ trưởng thành đã trải qua giai đoạn “xa cách hoàn toàn” với cha mẹ về mặt cảm xúc, dù vẫn sống chung dưới một mái nhà. Một nghiên cứu tại Trung Quốc, được đăng trên tạp chí Frontiers in Psychology năm 2023, cũng chỉ ra rằng các sinh viên có sự kết nối gia đình thấp sẽ dễ rơi vào trạng thái cô đơn và trầm cảm hơn gấp đôi so với nhóm có nền tảng giao tiếp tích cực.

Lý thuyết gắn bó cảm xúc (attachment theory) cho rằng trẻ em lớn lên trong môi trường mà cảm xúc bị xem nhẹ hoặc bị kiểm soát quá mức sẽ phát triển kiểu gắn bó “né tránh” (avoidant): không chia sẻ, không kết nối và tự rút vào thế giới riêng. Sự hiện diện thể chất không đồng nghĩa với sự hiện diện tình cảm. Thói quen “phubbing” (lơ người đối diện vì chăm chú vào điện thoại) cũng là yếu tố khiến trẻ cảm thấy mình không còn là ưu tiên trong mắt người lớn.

Nhiều phụ huynh cảm thấy hụt hẫng khi thấy con cái ít nói, ít tâm sự. Họ cho rằng mình đã hy sinh rất nhiều, nhưng tại sao lại bị con “bỏ rơi” về mặt cảm xúc? Theo chuyên gia tâm lý học phát triển, vấn đề không nằm ở việc “thiếu quan tâm” mà là ở cách quan tâm sai thời điểm, sai phương pháp. Nhiều cha mẹ thường hỏi về thành tích học tập, nhưng lại ít khi hỏi về cảm xúc và trạng thái của con.

Áp lực thành công, sự kỳ vọng và nhịp sống quá nhanh đã khiến những cuộc trò chuyện chân thành dần biến mất. Dù không có một tiếng la mắng, vẫn có hàng trăm lần im lặng làm tổn thương. Để “gặp lại” con trong chính ngôi nhà của mình, các chuyên gia tâm lý học gia đình khuyến nghị tạo ra những khoảng thời gian “không kỳ vọng”, lắng nghe mà không phản ứng vội, thiết lập lại “những nghi thức gia đình”, và chấp nhận sự thay đổi như một phần của trưởng thành.

Tóm lại, việc reconnect với con trong gia đình không phải là một việc dễ dàng nhưng không phải là không thể. Bằng cách thay đổi cách tiếp cận và giao tiếp, các bậc cha mẹ có thể xây dựng lại mối quan hệ tình cảm với con cái và tạo ra một môi trường gia đình tích cực hơn. Cha mẹ và con cái có thể tìm hiểu thêm về các tổ chức hỗ trợ và các nghiên cứu tâm lý học để có thêm thông tin và hướng dẫn.

Một nghiên cứu gần đây đã chỉ ra rằng việc cho trẻ em dưới 13 tuổi sử dụng smartphone và mạng xã hội có thể gây ra những tác động tiêu cực đến sức khỏe tâm lý của chúng. Việc tiếp xúc sớm với các thiết bị này có thể làm giảm khả năng điều chỉnh cảm xúc, tạo ra cảm giác tự ti, và thậm chí dẫn đến ý nghĩ tự tử.

Theo nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Phát triển Con người và Năng lực, trẻ em càng tiếp xúc với smartphone và mạng xã hội sớm, sức khỏe tâm lý và trạng thái hạnh phúc của trẻ sẽ bị giảm sút. Điều đáng chú ý là sự tác động đến tâm lý khi sử dụng smartphone và mạng xã hội từ quá sớm sẽ ảnh hưởng đến bé gái nhiều hơn so với các bé trai.

Nghiên cứu này được thực hiện bởi Sapien Labs, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên nghiên cứu những tác động của cuộc sống hiện đại đến sức khỏe não bộ và tâm trí con người. Các nhà nghiên cứu của Sapien Labs đã tiến hành một khảo sát với 2 triệu người tại 163 quốc gia. Kết quả cho thấy cần phải có biện pháp bảo vệ trẻ em dưới 13 tuổi khỏi việc sử dụng smartphone và mạng xã hội.

Tiến sĩ tâm lý Tara Thiagarajan, tác giả chính của nghiên cứu, cho biết cần phải có hành động khẩn cấp để hạn chế trẻ em dưới 13 tuổi tiếp cận và sử dụng smartphone, cũng như quy định rõ ràng về môi trường số mà trẻ tiếp xúc. Đồng thời, giáo sư giáo dục học Caroline Fitzpatrick và nhóm các nhà khoa học và tâm lý học Canada cũng chỉ ra rằng việc sử dụng smartphone và máy tính bảng ở trẻ nhỏ có thể gây ra rối loạn khả năng kiểm soát cơn giận dữ và sự thất vọng.

Nhiều chuyên gia và tỷ phú đã lên tiếng về vấn đề này. Tỷ phú Bill Gates, nhà sáng lập Microsoft, cũng đã từng chia sẻ quan điểm cá nhân khi cho rằng độ tuổi phù hợp nhất để trẻ em sử dụng smartphone là 13 tuổi và ông cũng đã áp dụng điều này cho 3 đứa con của mình.

Các chuyên gia tâm lý khuyên các bậc phụ huynh nên để trẻ em tránh xa mạng xã hội, ít nhất đến năm 16 tuổi. Để thực hiện điều này, cần có sự quan tâm từ các bậc phụ huynh, những người sẵn sàng hướng trẻ đến những niềm đam mê và sở thích khác bên ngoài màn hình điện thoại.

Nếu phụ huynh nhận ra mình đã để cho con sử dụng smartphone, tiếp xúc với mạng xã hội từ quá sớm và cảm thấy lo lắng về điều đó, thì nên thay đổi điều này càng sớm càng tốt. Các nhà tâm lý học cho biết thêm trong trường hợp phụ huynh muốn để trẻ tiếp xúc với smartphone và máy tính bảng, hãy giới hạn thời gian cụ thể cho chúng sử dụng, chẳng hạn 20 phút sử dụng smartphone hoặc 15 phút sử dụng máy tính bảng mỗi ngày. Ngoài ra, không nên để trẻ tự sử dụng các thiết bị này mà luôn có người lớn ngồi bên để giám sát và cùng trẻ khám phá những nội dung hữu ích.

Trung Quốc đang phải đối mặt với những thách thức nghiêm trọng về sức khỏe tâm thần, đặc biệt là trong giới trẻ. Áp lực công việc ngày càng tăng đã dẫn đến tình trạng kiệt sức về cả thể chất lẫn tinh thần. Để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Nhân dân số 4 – Đại học Tứ Xuyên (Trung Quốc) đã khánh thành Phòng khám dành cho người không thích đi làm từ đầu tháng 7 đến nay.

Phòng khám hoạt động vào thứ Tư hàng tuần, từ 8 giờ sáng đến 12 giờ trưa và được dẫn dắt bởi một nhóm chuyên gia tâm lý. Mục tiêu của phòng khám là điều trị các vấn đề tâm lý như lo âu, trầm cảm và căng thẳng liên quan đến công việc, đặc biệt dành cho những người thường xuyên chán nản hoặc sợ hãi khi đối mặt với công việc hàng ngày. Các bệnh nhân đến đây thường là những người trẻ, đặc biệt là nhân viên văn phòng, đang phải đối mặt với áp lực từ khối lượng công việc nặng nề, sự cạnh tranh khốc liệt trong môi trường làm việc hoặc cảm giác mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống cá nhân.

Theo bác sĩ Lei Ming, Trưởng khoa Tâm lý của bệnh viện, phòng khám được thành lập để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về sức khỏe tâm thần trong bối cảnh xã hội hiện đại. “Nhiều người trẻ cảm thấy kiệt sức vì công việc, đặc biệt là khi họ phải đối mặt với áp lực từ sếp, đồng nghiệp hoặc những kỳ vọng không thực tế. Một số người thậm chí cảm thấy sợ hãi khi nghĩ đến việc đi làm vào sáng thứ Hai”, ông chia sẻ. Bác sĩ Lei cũng nhấn mạnh, phòng khám không chỉ tập trung điều trị các triệu chứng lo âu và trầm cảm, mà còn hướng đến giúp bệnh nhân tìm ra nguyên nhân gốc rễ của vấn đề và phát triển các kỹ năng xử lý căng thẳng.

Sự ra đời của phòng khám đã thu hút sự chú ý rộng rãi trên mạng xã hội Trung Quốc, đặc biệt là trên nền tảng Weibo. Nhiều người dùng bày tỏ sự đồng cảm và ủng hộ sáng kiến này. Tuy nhiên, việc mở phòng khám cũng có một số ý kiến trái chiều. Một số người cho rằng cảm giác chán nản với công việc chỉ là một phần bình thường của cuộc sống. Do đó, việc phòng khám này mở ra là không cần thiết.

Trung Quốc hiện đang đối mặt với những thách thức lớn về sức khỏe tâm thần, đặc biệt trong giới trẻ. Văn hóa làm việc “996” (làm việc từ 9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần) và sự cạnh tranh khốc liệt trong các ngành nghề đã khiến nhiều người rơi vào tình trạng kiệt sức về cả thể chất lẫn tinh thần. Theo một báo cáo gần đây, hơn 60% người lao động Trung Quốc cảm thấy căng thẳng thường xuyên vì công việc. Phòng khám dành cho người không thích đi làm là một phần trong nỗ lực của các cơ sở y tế nhằm giải quyết các vấn đề sức khỏe tâm thần đang gia tăng.

Ngoài việc cung cấp các buổi tư vấn tâm lý, phòng khám còn tổ chức các hội thảo về quản lý căng thẳng, kỹ năng cân bằng công việc và cuộc sống cũng như các buổi trị liệu nhóm để bệnh nhân chia sẻ trải nghiệm của mình. Đại diện bệnh viện cũng cho biết họ hy vọng phòng khám sẽ trở thành mô hình thí điểm để nhân rộng ra các thành phố khác ở Trung Quốc. Ngoài ra, các bác sĩ cũng kêu gọi các công ty cải thiện môi trường làm việc, giảm áp lực cho nhân viên và thúc đẩy văn hóa làm việc lành mạnh hơn. “Nếu chúng ta có thể thay đổi cách các công ty đối xử với nhân viên, sẽ có ít người phải đến với phòng khám của chúng tôi hơn”, bác sĩ Lei nói.

Sau vụ rơi máy bay của Air India gần đây, câu hỏi về sức khỏe tâm lý của phi công đã trở thành một vấn đề được quan tâm rộng rãi trong ngành hàng không. Vào ngày 12/6, chuyến bay Air India 171 đã gặp nạn tại Ahmedabad, khiến 241 người thiệt mạng. Các nhà điều tra hiện đang xem xét hồ sơ y tế của cơ trưởng Sumeet Sabharwal, người điều khiển chuyến bay đó. Thông tin ban đầu cho thấy các công tắc điều khiển nhiên liệu đã bị tắt ngay sau khi máy bay cất cánh, dẫn đến mất lực đẩy và rơi xuống khu dân cư.

Thông tin về việc cơ trưởng Sabharwal từng nghỉ phép vì lý do tang chế và có dấu hiệu trầm cảm đã làm dấy lên mối quan ngại về khía cạnh tâm lý trong ngành hàng không. Tuy nhiên, Air India nhấn mạnh rằng chưa thể kết luận điều gì khi cuộc điều tra còn đang diễn ra.

Câu chuyện của Air India 171 không phải là trường hợp đơn lẻ. Ngành hàng không đã từng chứng kiến nhiều thảm kịch mà nguyên nhân được cho là đến từ khủng hoảng tâm thần của phi công. Một trong những trường hợp nổi bật nhất là vụ Germanwings năm 2015, khiến 150 người thiệt mạng. Điều tra cho thấy cơ phó Andreas Lubitz từng bị trầm cảm nặng, che giấu bệnh và từng tìm kiếm thông tin về cơ chế khóa buồng lái.

Tương tự, giả thuyết về vụ tự sát của cơ trưởng cũng được đặt ra trong vụ mất tích của chuyến bay MH370 năm 2014. Dù chưa có bằng chứng chính thức, cựu Thủ tướng Australia Tony Abbott vào năm 2020 cho biết các quan chức Malaysia từ sớm đã tin đây là một vụ “giết người do tự sát”.

Ngoài ra, một vụ tai nạn năm 2013 của hãng hàng không Mozambique cũng được xác định là do cơ trưởng cố tình điều khiển máy bay rơi xuống đất, sau khi nhốt cơ phó bên ngoài buồng lái.

Các chuyên gia cho rằng ngành hàng không vẫn chưa có biện pháp đầy đủ để xử lý vấn đề tâm lý của phi công. Theo dữ liệu do Bloomberg công bố năm 2022, nếu tính riêng, các vụ tai nạn do phi công tự sát có thể là nguyên nhân tử vong lớn thứ hai trong các vụ rơi máy bay phương Tây từ năm 2012.

Phi công bắt buộc phải trải qua kiểm tra sức khỏe định kỳ, nhưng nhiều người tránh né vì sợ mất giấy phép bay. Một nghiên cứu năm 2022 cho thấy hơn 56% phi công Mỹ từng né tránh việc khám sức khỏe vì lo ngại ảnh hưởng đến công việc. Trong khi đó, việc phát hiện sớm các dấu hiệu rối loạn tâm thần vẫn phụ thuộc chủ yếu vào khai báo tự nguyện.

Chuyên gia hàng không Marc Atherton nhận định: “Ngành hàng không toàn cầu có hệ thống quản lý rủi ro rất tốt về kỹ thuật và vận hành, nhưng lại thiếu chiến lược rõ ràng cho sức khỏe tâm thần – yếu tố sống còn trong an toàn bay”.

Tổ chức IPAAC – liên minh quốc tế hỗ trợ đồng nghiệp ngành hàng không – cũng cho rằng sức khỏe tinh thần nên được xem là một phần cấu thành an toàn bay. Họ kêu gọi mở rộng các chương trình hỗ trợ ẩn danh giữa các nhân viên cùng ngành để giúp phát hiện và can thiệp sớm.

Sau thảm kịch Germanwings, một số đề xuất cải tiến thiết kế cửa buồng lái nhằm tránh việc một phi công cố ý nhốt người còn lại bên ngoài đã được đưa ra. Tuy nhiên, giới chức cảnh báo thay đổi đó có thể làm tăng nguy cơ bị xâm nhập buồng lái từ bên ngoài.

Năm 2023, Hội Hàng không Hoàng gia Anh (RAeS) công bố báo cáo cảnh báo rằng dù ngành hàng không đã có nỗ lực hỗ trợ nhân viên đối mặt với vấn đề tâm lý, nhưng vẫn thiếu hệ thống quản lý rủi ro tâm thần hiệu quả ngay từ đầu.

“Đã có nhiều tiến bộ toàn cầu trong lĩnh vực này”, ông Dave Fielding – Chủ tịch IPAAC chia sẻ. “Nhưng tất cả vẫn đang ở giai đoạn sơ khai và cần tiếp tục nỗ lực mạnh mẽ hơn”, ông nói.