Trong thời đại số hóa hiện nay, trẻ em đang trở thành mục tiêu hàng đầu của những kẻ lừa đảo tinh vi. Những thủ thuật thao túng tâm lý được sử dụng để dẫn dắt trẻ vào bẫy lừa đảo ngày càng tăng. Để bảo vệ con cái một cách thực chất, phụ huynh cần thay đổi cách nhìn nhận và trang bị cho trẻ những kỹ năng cần thiết để đối mặt với những thách thức này.

Phó giáo sư Phạm Mạnh Hà, chuyên gia ngành tâm lý học tại Khoa Khoa học và Công nghệ giáo dục, Đại học Bách khoa Hà Nội, cảnh báo rằng không đứa trẻ nào an toàn tuyệt đối trước những thủ thuật thao túng tâm lý tinh vi. Những kẻ lừa đảo thường sử dụng kịch bản tinh vi, đánh trúng vào tâm lý yếu điểm của từng đối tượng. Theo ông, có 4 thủ thuật thao túng tâm lý phổ biến mà các đối tượng thường sử dụng: ‘Tội phạm hóa’, ‘Cô lập’, ‘Khẩn cấp’, và ‘Bình thường hóa’. Những thủ thuật này được thiết kế như một kịch bản hoàn chỉnh, nhằm làm trẻ mất phương hướng, hoảng loạn, và hoàn toàn phụ thuộc vào kẻ thao túng.

Để hiểu vì sao một đứa trẻ dễ bị dẫn dắt, cần xem xét tổng thể từ đặc điểm tâm lý, hoàn cảnh gia đình đến các mối quan hệ xung quanh. Trẻ ở độ tuổi phát triển chưa có khả năng đánh giá rủi ro hoàn chỉnh, dễ tin người, nhất là khi sợ bị người lớn la mắng. Những gia đình có xung đột thường xuyên, ly hôn, hoặc khoảng cách thế hệ lớn cũng khiến trẻ khó tìm được điểm tựa tâm lý an toàn. Ngoài ra, các mối quan hệ qua mạng, với tốc độ phát triển nhanh và sự hiện diện ảo, lại mang đến cho trẻ cảm giác được lắng nghe và thấu hiểu – thứ mà trẻ không tìm được từ người thân.

Phụ huynh cần đặc biệt lưu ý nếu trẻ có những biểu hiện như thay đổi hành vi đột ngột, lo lắng khi không dùng điện thoại, phụ thuộc quá mức vào một người bạn mới, học tập sa sút, hoặc hay nói dối, giấu diếm. Khi phát hiện những dấu hiệu này, điều quan trọng nhất là không trách phạt, không dò xét, mà cần lắng nghe với thái độ thấu hiểu. Bằng cách tạo ra một không gian an toàn và cởi mở, phụ huynh có thể giúp trẻ cảm thấy thoải mái khi chia sẻ những vấn đề của mình.

Phụ huynh nên xây dựng kênh giao tiếp cởi mở, giúp con cảm thấy an toàn khi chia sẻ. Cần giáo dục con về quyền riêng tư cơ thể, cách nhận diện các chiêu trò thao túng, và kỹ năng nói ‘không’ với những yêu cầu bất thường. Thay vì cấm đoán, hãy đồng hành cùng con trong không gian mạng, cùng tìm hiểu các xu hướng, trò chuyện về những rủi ro một cách cởi mở. Điều này sẽ giúp trẻ phát triển những kỹ năng cần thiết để đối mặt với những thách thức trong thời đại số hóa.

Trong những trường hợp có dấu hiệu tâm lý kéo dài, cha mẹ nên chủ động tìm đến các chuyên gia tâm lý học đường hoặc chuyên gia giáo dục để được hỗ trợ kịp thời. Không phần mềm kiểm soát thiết bị nào có thể thay thế cho sự hiện diện thực chất của cha mẹ. Lá chắn mạnh nhất trước những kịch bản lừa đảo tinh vi không nằm ở công nghệ, mà nằm ở chính sự kết nối tình cảm, niềm tin và đồng hành của gia đình.

Gần đây, một loạt các vụ việc liên quan đến hành vi bắt cóc trực tuyến và lừa đảo qua mạng nhắm vào trẻ vị thành niên đã gây ra sự hoang mang trong dư luận xã hội. Những trường hợp này đã làm dấy lên mối quan ngại về sự an toàn của trẻ em trong thời đại số và vai trò của gia đình, nhà trường trong việc bảo vệ và trang bị kỹ năng cho các em.

Theo Tiến sĩ Vũ Thu Hương, chuyên gia giáo dục và nguyên giảng viên tại Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, trẻ vị thành niên thường có tâm lý ham khám phá, tò mò với những điều mới mẻ, và khát khao được công nhận. Điều này khiến các em dễ bị cuốn vào những lời dẫn dụ hấp dẫn từ kẻ xấu. Tiến sĩ Hương nhấn mạnh rằng, trong bối cảnh hiện nay, việc trang bị kiến thức và kỹ năng tự bảo vệ cho học sinh là vô cùng quan trọng.

Thạc sĩ Tâm lý học lâm sàng Nguyễn Văn Duẩn, chuyên gia tại Phòng Tâm lý học đường của Trường Trung học cơ sở và Trung học phổ thông Lê Quý Đôn, cho rằng trẻ em hiện nay thiếu kỹ năng nhận diện và ứng phó với lừa đảo, đặc biệt là trong môi trường phi vật lý như không gian mạng. Điều này làm tăng nguy cơ bị tấn công và lừa đảo trực tuyến. Ông Duẩn đề xuất rằng, nhà trường và gia đình cần phối hợp chặt chẽ để giáo dục và trang bị kỹ năng cho trẻ.

Thầy Nguyễn Đức Phú, giáo viên kỹ năng sống tại Trường Phổ thông liên cấp Phenikaa, chỉ ra rằng khi cha mẹ quá bận rộn và ít có thời gian cho con cái, các em có thể cảm thấy cô đơn. Đây là lúc thế giới ảo trở thành nơi để các em tìm kiếm sự chia sẻ và đồng cảm. Kẻ xấu có thể lợi dụng điều này để thao túng tâm lý và chiếm lòng tin của các em. Thầy Phú khuyên rằng, gia đình và nhà trường cần có sự quan tâm và giáo dục toàn diện để giúp trẻ phát triển và nhận biết rủi ro trực tuyến.

Các chuyên gia đều đồng thuận rằng, để bảo vệ trẻ, nhà trường và phụ huynh cần chủ động trang bị cho học sinh những kỹ năng tự vệ thiết yếu trong thời đại số. Việc tích hợp các buổi học về an toàn không gian mạng và kỹ năng nhận diện lừa đảo vào chương trình học chính khóa và hoạt động ngoại khóa là cần thiết. Đồng thời, sự phối hợp giữa gia đình và nhà trường trong việc giáo dục an toàn trên không gian mạng cho học sinh là yếu tố quan trọng.

Tóm lại, không có giải pháp đơn lẻ nào có thể giải quyết triệt để vấn đề. Chỉ khi gia đình và nhà trường cùng chung tay hành động, với sự quyết liệt và thấu hiểu, chúng ta mới có thể bảo vệ con trẻ một cách hiệu quả trong thời đại số. Việc giáo dục và trang bị kỹ năng cho trẻ không chỉ là trách nhiệm của một phía mà cần sự tham gia tích cực của cả gia đình và nhà trường.

Ngày 25/7, tại Hà Nội, Bộ Y tế và Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã tổ chức lễ kỷ niệm Ngày Thế giới Phòng, chống Đuối nước. Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ trong việc cứu sống người dân khỏi đuối nước, nhưng tỷ lệ tử vong do đuối nước vẫn chưa giảm như kỳ vọng.

Đuối nước vẫn là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em tại Việt Nam, đặc biệt trong độ tuổi từ 5 đến 14. Mặc dù đã đạt được nhiều tiến bộ trong công tác phòng, chống đuối nước, song tỷ lệ tử vong do đuối nước vẫn chưa giảm nhanh như mong đợi. Theo WHO, thống kê năm 2021 cho thấy trên toàn cầu có khoảng 300.000 trường hợp tử vong do đuối nước, 57% là trẻ em và thanh thiếu niên, và 92% số ca xảy ra tại các quốc gia có thu nhập thấp và trung bình.

Tại Việt Nam, trong cùng năm, ghi nhận 4.019 ca tử vong do đuối nước, trong đó 40% là trẻ em dưới 14 tuổi, khiến đuối nước trở thành một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở nhóm tuổi này. Chủ đề của Ngày Thế giới Phòng, chống Đuối nước năm nay tại Việt Nam là: ‘Cùng hành động để không còn trẻ em bị đuối nước’ – nhấn mạnh vai trò phối hợp liên ngành và hành động của toàn xã hội để giảm thiểu nguy cơ tử vong do đuối nước ở trẻ em.

Tiến sĩ Trần Đăng Khoa, Phó Cục trưởng Cục Bà mẹ và Trẻ em – Bộ Y tế, cho biết: ‘Việt Nam đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong phòng, chống đuối nước trẻ em, song vẫn còn nhiều thách thức. Bộ Y tế đã có văn bản gửi Ủy ban nhân dân các tỉnh/thành phố trực thuộc Trung ương đề nghị ưu tiên nguồn lực, thực hiện các giải pháp hữu hiệu, tăng cường truyền thông, thúc đẩy hợp tác đa ngành và mở rộng các mô hình hiệu quả phòng, chống đuối nước cho trẻ em.’

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng Đại diện WHO tại Việt Nam, chia sẻ: ‘Mỗi ca tử vong do đuối nước là một mất mát không thể chấp nhận. Bất kỳ ai cũng có thể bị đuối nước – nhưng không nên để ai phải thiệt mạng vì một nguyên nhân có thể ngăn chặn.’ WHO đang tích cực hỗ trợ các quốc gia trong việc phòng, chống đuối nước và giảm thiểu các trường hợp tử vong do đuối nước.

Bà Đoàn Thu Huyền, Đại diện tổ chức Chiến dịch vì Trẻ em Không thuốc lá tại Việt Nam, phát biểu: ‘Đuối nước có thể xảy ra chỉ trong khoảnh khắc, nhưng với nhận thức đúng và hành động kịp thời, chúng ta có thể thay đổi kết cục.’ Để phòng, chống đuối nước, các cấp chính quyền và toàn xã hội cần tăng cường hành động nhằm bảo vệ trẻ em khỏi nguy cơ tử vong do đuối nước.

Một số giải pháp hiệu quả được khuyến nghị bao gồm lắp đặt rào chắn tại các khu vực có nguy cơ đuối nước, bố trí nhân viên cứu hộ tại bể bơi, bãi biển công cộng, tổ chức tập huấn kỹ năng cứu hộ và sơ cứu cho cộng đồng. WHO và Bộ Y tế đang kêu gọi sự tham gia của toàn xã hội trong việc phòng, chống đuối nước và bảo vệ trẻ em.

Ngày 25-7, Công an xã Mỹ Tú, TP Cần Thơ, đã phát hiện và xác minh một đoạn clip lan truyền trên mạng xã hội, cho thấy một phụ nữ đang dùng một cây dài khoảng 1m để đánh hai trẻ nhỏ tại địa bàn xã Mỹ Tú. Đoạn clip gây phẫn nộ trong dư luận, thể hiện hành vi bạo lực trẻ em nghiêm trọng.

Theo đó, người phụ nữ liên tục dùng tay và cây đánh hai cháu nhỏ, trong đó một bé trai khóc lớn và chắp tay cầu xin người phụ nữ ngừng đánh nhưng vẫn bị tiếp tục bạo hành. Công an xã Mỹ Tú đã xác định người phụ nữ trong clip là bà Nguyễn Thị Đời, 48 tuổi, ngụ xã Mỹ Hương, TP Cần Thơ. Bà Đời là cô ruột của hai cháu nhỏ bị đánh, gồm N.V.T. (13 tuổi) và L.T.C.T. (9 tuổi). Cả hai cháu cùng bà Đời đi bán vé số dạo hàng ngày.

Sự việc xảy ra vào chiều ngày 24-7, khi bà Đời không thấy hai cháu về và sau khi được người thân thông báo rằng vé số của các cháu không bán hết. Bà Đời đã tìm gặp các cháu và đánh chúng vì cho rằng các cháu không cố gắng bán vé số.

Luật sư Đào Thị Bích Liên, Văn phòng Luật sư Hà Hải và Cộng sự, đánh giá rằng hành động của bà Đời đã vi phạm nghiêm trọng các quy định của Luật Trẻ em năm 2016. Cụ thể, bạo lực trẻ em bao gồm các hành vi hành hạ, ngược đãi, đánh đập; xâm hại thân thể, sức khỏe; lăng mạ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của trẻ.

Đồng thời, việc sử dụng trẻ em lao động trước tuổi cũng là vi phạm. Trong trường hợp này, cả V.T. và C.T. đều chưa đạt tuổi lao động theo quy định của pháp luật.

Luật Trẻ em năm 2016 cũng quy định rõ các quyền của trẻ em, bao gồm quyền được chăm sóc, nuôi dưỡng để phát triển toàn diện và quyền được bảo vệ khỏi bạo lực, bỏ rơi, bỏ mặc.

Tùy thuộc vào tính chất và mức độ vi phạm, hành vi bạo lực trẻ em của bà Đời có thể sẽ bị xử phạt hành chính hoặc bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Về xử phạt hành chính, mức phạt có thể từ 10-25 triệu đồng. Về trách nhiệm hình sự, bà Đời có thể bị truy cứu về các tội danh như hành hạ người khác, cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại sức khỏe, hoặc ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con, cháu hoặc người có công nuôi dưỡng. Mức phạt có thể từ phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 3 tháng đến 3 năm.

Ngày gần đây, Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an tỉnh Quảng Ninh đã phối hợp cùng Thư viện tỉnh Quảng Ninh tổ chức một buổi sinh hoạt chuyên đề hè dành cho thiếu nhi. Chủ đề của buổi sinh hoạt là ‘Trang bị kiến thức bảo vệ trẻ em tương tác lành mạnh trên không gian mạng’. Buổi tuyên truyền thu hút sự tham gia của đông đảo học sinh thường xuyên lui tới Thư viện tỉnh.

Trong buổi tuyên truyền, các em thiếu nhi đã được giới thiệu về nhiều đầu sách chọn lọc liên quan đến cách sử dụng Internet một cách an toàn và hiệu quả. Đồng thời, các em cũng được theo dõi video tuyên truyền về các tình huống thực tế như bắt nạt qua mạng và giả mạo thông tin. Qua đó, giúp các em hiểu rõ hơn về những rủi ro tiềm ẩn khi tham gia môi trường mạng và cách xử lý phù hợp.

Bên cạnh đó, báo cáo viên từ Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an tỉnh Quảng Ninh đã chia sẻ những kiến thức cơ bản về cách nhận diện và phòng tránh rủi ro. Từ đó, giúp định hướng cho trẻ em cách tương tác an toàn, lành mạnh và có trách nhiệm trên không gian số.

Nội dung chính của buổi tuyên truyền tập trung vào các giải pháp hỗ trợ trẻ em sử dụng Internet một cách an toàn, lành mạnh và sáng tạo. Đồng thời, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc chủ động phát hiện và ngăn ngừa các hành vi xâm hại trẻ em trên môi trường mạng. Các chuyên gia an ninh mạng cũng đã cung cấp các công cụ và kỹ năng cần thiết để giúp trẻ em tự bảo vệ mình trước những nguy hiểm trên mạng.

Các em nhỏ cũng có cơ hội tham gia vào phần giao lưu, hỏi đáp về các tình huống thực tế thường gặp khi sử dụng mạng Internet. Qua đó, các em nhận được những phần quà thú vị từ Ban Tổ chức.

Buổi tuyên truyền đã diễn ra trong không khí sôi nổi và hào hứng, mang lại nhiều kiến thức bổ ích cho các em nhỏ. Chương trình không chỉ giúp trẻ em chủ động bảo vệ bản thân trên môi trường mạng mà còn góp phần lan tỏa thông điệp xây dựng không gian mạng an toàn và lành mạnh trong cộng đồng. Với những kiến thức và kỹ năng được trang bị, các em nhỏ có thể tự tin hơn khi sử dụng Internet và đóng góp vào việc xây dựng một môi trường mạng an toàn và tích cực cho tất cả mọi người.

Thông qua chương trình này, Phòng An ninh mạng và phòng chống tội phạm sử dụng công nghệ cao Công an tỉnh Quảng Ninh hy vọng sẽ tiếp tục tổ chức nhiều buổi tuyên truyền tương tự để giúp trẻ em và phụ huynh nâng cao nhận thức về an toàn mạng và có thể sử dụng Internet một cách thông minh, an toàn.